فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 12، شماره 1، بهار 98 ، شماره پی در پی 43

قبای صنعت سعدی (تحلیل برخی از جنبه های زیبایی‌شناسی در غزلهای سعدی)

صفحه (241 - 258)
محبوبه مسلمی‌زاده
تاریخ دریافت مقاله : زمستان 96
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهار 97

چکیده
راز تأثیر و قوّت سخن در غزلیات سعدی، سادگی و روانی، حسن ترکیب الفاظ، پختگی بیان، وقار و قوّت تعبیر و دوری از تکلّف و تعقید در عین توجّه به پرداخت و صیقل سخن است. این مقاله قصد دارد تا مناسبات درونی ساختار شعر و ترکیب واژه ها و جمله ها در محور همنشینی و جانشینی را در غزلهای سعدی به روش تحلیلی- توصیفی بررسی نماید تا مشخّص گرداند وی در اشعارش از چه شیوه هایی جهت زیبایی مضاعف و تشخّص و برجسته سازی کلام خود بهره برده و هنجار سخنش در چه گونه هایی از شگردهای زیبایی‌شناسی شکل یافته است. چنان که تحلیلها مینماید، فنون زیبایی ظاهری و باطنی کلام سعدی در غزل آمیغی است از دخل و تصرّفات صرفی و نحوی، پنهان کردن پیوندهای هنری واژگان در زیر پرده های برخی صنایع، ایجاد ترکیبات و اصطلاحات جدید، جابجایی ضمایر و مانند آن.

کلمات کلیدی
سعدی , غزلیات سعدی , زیبایی‌شناسی لفظی , زیبایی‌شناسی معنایی

• از زبانشناسی به ادبیات (ج 1 نظم). صفوی، کورش. 1373. تهران: چشمه.
• رستاخیز کلمات: درس گفتارهایی دربارۀ نظریۀ ادبی صورتگرایان روس. شفیعی کدکنی، محمّدرضا. 1391. تهران: سخن.
• زبانِ باز: پژوهشی دربارۀ زبان و مدرنیت. آشوری، داریوش. 1387. تهران: نشر مرکز.
• ساختار و تأویل متن. احمدی، بابک. 1384. تهران: نشر مرکز
• ساختگرایی، پساساختگرایی و مطالعات ادبی. سجودی، فرزان. 1380. تهران: شرکت انتشارات سورۀ مهر (حوزۀ هنری).
• سعدی‌شناسی (دفتر اوّل). به کوشش کمالی سروستانی، کورش. 1377. شیراز: دانشنامۀ فارس.
• شرح غزلیات سعدی. نیازکار، فرح. 1390. تهران: هرمس.
• قلمرو سعدی. دشتی، علی. 1354. تهران: امیرکبیر.
• کلّیات سبک‌شناسی. شمیسا، سیروس. 1380. تهران: فردوس.
• کلیّات سعدی (گلستان، بوستان، غزلیات، قصاید، رباعیات، قطعات و رسایل از روی نسخۀ تصحیح شدۀ محمد علی فروغی). سعدی، مصلح بن عبدلله. 1384. تهران: فارابی.
• موسیقی شعر. شفیعی کدکنی، محمّدرضا. 1395. تهران: آگه.
• «آشنایی‌زدایی در ادبیات». نفیسی، آذر. مجلّۀ کیهان فرهنگی. شمارۀ دوم. سال ششم. اردیبشت 1368. از 34 تا 37.
• «آشنایی‌زدایی و برجسته‌سازی زبانی در غزلیات مولانا شمس‌الدّین محمّد وحشی بافقی». مقداری، صدیقه سادات. پژوهشهای ادبی و بلاغی. سال اوّل. شماره دوم. بهار 1392. از 26 تا 36.
• «آشنایی‌زدایی و فراهنجاری معنایی در غزلیات مولوی». اسداللهی، خدابخش؛ علی‌زاده بیگدیلو، منصور. بوستان ادب. سال چهارم. شماره اوّل. پیاپی 11. بهار 1391. از 1 تا 20.
• «آشنایی‌زدایی و نقش آن در خلق شعر». رضایی هفتادر، غلامعبّاس؛ نامداری، ابراهیم؛ احمدی، علی اکبر. ادب عربی. شماره2. سال 5. پاییز و زمستان 1392. از 69 تا 88.
• «برخی ظرافتهای بلاغی و معنایی پنهان تعلیمی در سخن سعدی». مجد، امید.. پژوهشنامۀ ادب تعلیمی. سال ششم. شمارۀ بیست و یکم. بهار 1393، از 109 تا 126.
• «رستاخیز سخن در بوستان». حسن‌لی، کاووس. مجلّۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، ویژه‌نامۀ زبان و ادبیات فارسی. دورۀ هفدهم. شماره دوم. بهار 1381. از 74 تا 85.
• «روشهای آشنایی‌زدایی در شعر صائب». اسکویی، نرگس. پژوهشنامۀ فرهنگ و ادب (پژوهشنامۀ ادب حماسی). سال اوّل. شماره 1. زمستان 1384. از 175 تا 193.
• «شگردهای نامألوف در شعر سعدی». ذاکری، مصطفی. نشر دانش. شماره 2. تابستان 1378. از 16 تا 24.
• «شگردهای هنری سعدی». حسن‌لی، کاووس. ادبیات و زبانها. شمارۀ 37. تابستان 1383. از 30 تا 33.
• «فراهنجاریهای ضمایر در زبان شعر». وحیدیان کامیار، تقی. نامۀ فرهنگستان. شماره 21. تابستان 1382. از 55 تا 64.
• «ماهیت شعر از دیدگاه منتقدان ادبی اروپا». حسینی مؤخر، سید حسین. فصلنامۀ پژوهشهای ادبی. شماره 2. پاییز و زمستان 1382. از 73 تا 90.
• «نقد صورتگرایانۀ غزلیات حافظ». مدرّسی، فاطمه؛ یاسینی، امید. فصلنامه بهار ادب، پاییز 1387. از 118 تا 141